در این تحلیل که از سوی مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی ، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی منتشر شده است ، به مواردی مانند سطح زیر کشت ، تولید و عملکرد خرما در جهان و ایران ، مصرف خرما در جهان و ایران ، ضایعات خرما در جهان و ایران ، تجارت جهانی خرما ، وضعیت موجود صنایع بسته‌بندی فرآوری خرما در ایران ، صادرات خرمای ایران و قیمت خرما اشاره شده است.
در بخش آغازین این تحلیل با استناد به آمار فائو در سال 2012 میلادی که میزان تولید خرما را حدود 7.5 میلیون تن خرما در جهان از 1.1 میلیون هکتار نخلستان با متوسط عملکردی معادل شش‌هزار و 834 کیلوگرم در هکتار اعلام کرده است ، کشور مصر را بزرگ‌ترین تولیدکننده خرما در جهان با بیشترین میزان عملکرد و کشور الجزایر را نیز دارای بیشترین سطح زیر کشت این محصول در دنیا گزاشر کرده است.
بنابراین گزارش ، ایران در مقام دوم تولید و سوم سطح زیر کشت خرما در جهان قرار دارد و متوسط عملکرد خرمای ایران با متوسط عملکرد جهانی برابری می‌کند؛ اما بر اساس آمارهای داخلی ، عملکرد خرمای ایران از میانگین جهانی آن پایین‌تر است.
بر اساس این گزارش در بخش دیگری از این تحلیل که متوسط مصرف سرانه را مورد بررسی قرار داده است ، با اشاره به این که متوسط مصرف سرانه جهانی محصول حدود یک کیلوگرم بوده که طبعاً در مناطق خرماخیز جهان بسیار بیشتر است عربستان سعودی را با مصرف سرانه 34 کیلوگرم ، به عنوان بیشترین مصرف سرانه خرما در جهان مثال زده است.
این در حالی است که مصرف سرانه خرما در کشور بر اساس آمارهای تولید ، تجارت ، ضایعات و جمعیت معادل 10 کیلوگرم است و این میزان در مناطق خرماخیز بسیار بیشتر و در سایر مناطق بسیار کمتر از این میزان ارزیابی شده است.
در بخشی از این گزارش نیز حداقل و حداکثر ضایعات و افت کمی و کیفی این محصول مورد بررسی قرار گرفته که به ترتیب هشت و 12 درصد برآورد شده است. همچنین بر اساس این تحلیل و مطابق آمارهای موجود ، وضعیت بسته‌بندی‌های استاندارد و بهداشتی و فرآوری و تبدیل خرمای کشور مطلوب نیست.



افزایش قیمت صادراتی خرمای ایران در دهه اخیر

در بخشی دیگر از این گزارش که بحث صادرات خرما را مورد تحلیل قرار داده است ، با اشاره به این که بر اساس آمار سایت رسمی گمرک ایران ، سالانه به‌طور متوسط 120 هزار تن خرما از ایران صادر می‌شود و این امر معادل 12 درصد خرمای تولیدی کشور است ، نتیجه گیری کرده که قیمت صادراتی خرمای ایران در دهه اخیر افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته و متوسط رشد آن از متوسط رشد قیمت جهانی بالاتر بوده است. در این میان از میان ارقام ارائه شده نیز رقم "مضافتی" بیشترین میزان صادرات را دارا بوده و با قیمت هر کیلوگرم حدود دو دلار در سال 1392 خورشیدی صادر شده است. این در حالی است که اکثر ارقام خرمای صادراتی به استثنای خرمای پیارم ، با قیمت یک دلار و کمتر از آن صادر شده‌ است و لذا توجه بیشتر به بسته‌بندی و فرآوری خرما با توجه به ظرفیت‌های این صنعت ، می‌تواند منجر به افزایش قیمت صادراتی شود.
بر اساس این تحلیل از آنجا که برای ارقام مختلف خرما قیمت تضمینی تعیین و اعلام می‌شود؛ اما خرید تضمینی ، حمایت کارا و مؤثری برای این محصول نبوده و چه بسا به‌عنوان قیمت کف در برخی از سال‌ها منجر به کاهش قدرت چانه‌زنی باغداران و زیان آنها در مقابل نفع صادرکنندگان نیز شده است. البته به استاند این گزارش ، از سال 1386 خرید توافقی خرما انجام شده که ادامه این روند برای حمایت از تولیدکنندگانی که در فروش محصول خود دچار مشکل هستند ، مطلوب به‌نظر می‌رسد.



تنزل رتبه ایران در میزان صادرات از 2 به 3

در این تحلیل بررسی وضعیت صادرات خرما در جهان در سال‌های 2000 و 2011 گویای آن است که مقدار صادرات این محصول در سال‌های مذکور با میانگین رشد سالانه 2.5 درصد از 542 هزار تن در سال 2000 به 710 هزار تن در سال 2011 افزایش یافته است. در همین دوره ، ارزش صادرات با متوسط رشد سالانه 12.3 درصد از 252 میلیون دلار به 902 میلیون دلار افزایش یافته است. متوسط قیمت جهانی محصول از متوسط رشد 9.6 درصدی برخوردار بوده است و از 465 دلار در هر تن به یک‌هزار و 270 دلار در هر تن افزایش یافته است.
در سال 2000 ، امارات متحده عربی ، ایران و پاکستان به ترتیب با دارا بودن سهم 41 ، 20 و 14.5 درصدی در صادرات جهانی خرما در مجموع 75.5 درصد صادرات خرمای جهان را در اختیار داشته و عمده‌ترین صادرکنندگان جهان محسوب می‌شدند ، اما در سال 2011 با کاهش سهم امارات در صادرات به هفت درصد و افزایش سهم کشورهای عراق ، تونس و عربستان ، ترتیب کشورها در مبادلات جهانی محصول تغییر کرده و به ترتیب عراق ، پاکستان ، ایران ، تونس و عربستان عمده‌ترین صادرکنندگان خرمای جهان هستند. به عبارت دیگر رتبه ایران در میزان صادرات از دو به سه تنزل کرده است ، در حالی که از لحاظ ارزش صادرات ، جایگاه ایران طی دوره مورد بررسی از رتبه چهارم به دوم ، ارتقاء یافته است.

با توجه به طبقه‌بندی کشورها در زمینه تولید ، واردات ، صادرات و مصرف خرما می‌توان گفت که کشورهایی نظیر امارات و پاکستان تولیدکننده ، صادرکننده و واردکننده عمده این محصول در جهان هستند. کشور پاکستان ، ششمین مصرف‌کننده سرانه خرما در جهان محسوب می‌شود. بخشی از صادرات خرمای امارات ، صادرات مجدد است. بدین‌معنی که خرما را با بسته‌بندی‌های بزرگ و سنتی از دیگر کشورها ازجمله ایران وارد کرده و با بسته‌بندی و صادرات مجدد آن به قیمت بالاتر ، ارزش افزوده صادرات این محصول را نصیب خود می‌کند.



ارتقاء سهم ایران در جایگاه تولید از مقام سوم به دوم جهان

در این گزارش به اهمیت و ارزش غذایی بالای خرما و پتانسیل بالای این محصول به‌علت مازاد تولید جهت صادرات اشاره شده است و سهم ایران از تولید جهانی محصول از 13.4 درصد در سال دوهزار به 14.1 درصد در سال 2012 و جایگاه تولید از مقام سوم به دوم جهان و پس از کشور مصر ارتقاء یافته است. کشورهای عربستان ، الجزایر ، عراق و پاکستان نیز به ترتیب با دارا بودن سهمی معادل 13.9 ، 10.5 ، 8.6 و 7.9 درصد از تولید در مقام‌های سوم تا ششم تولید خرما در جهان قرار دارند. این آمار ، ارتقای رتبه عملکرد ایران از مقام هفتم به چهارم جهان و برابری آن با متوسط عملکرد جهانی را نشان می‌دهد.
در ادامه این گزارش ، کشورهای الجزایر ، مصر ، ایران ، پاکستان ، عربستان صعودی و سودان به عنوان عمده‌ترین مصرف‌کنندگان خرما در جهان معرفی شده‌اند که مصرف سرانه آن ها از حداقل 2.5 کیلوگرم در پاکستان تا حداکثر 35 کیلوگرم در عربستان متغیر است. به بیان دیگر ، عمده‌ترین مصرف‌کنندگان خرما در جهان ، عمده‌ترین تولیدکنندگان آن محصول هستند و کشورهای الجزایر ، مصر و ایران نیز به‌ترتیب با 18.1 ، 15.3 و 11.1 کیلوگرم سرانه مصرف خرما ، رتبه‌های دوم تا چهارم مصرف سرانه را دارا هستند. سودان در رتبه پنجم و پس از ایران قرار دارد.
در این تحلیل و بر اساس آمار فائو ، میزان ضایعات خرما در مراحل برداشت و پس از برداشت محصول (مراحل مختلف بازاریابی تا رسیدن به دست مصرف‌کننده) معادل 7.4 درصد تولید است.
همچنین کشورهای هندوستان (38.3 درصد) ، امارات (8.7 درصد) و پاکستان (5.9 درصد) بیش از نیمی از واردات جهانی خرما را به خود اختصاص داده‌اند. در سال‌های بعد ، سهم امارات و پاکستان از واردات جهانی به شدت کاهش و سهم مراکش ، یمن و ایالات متحده ، افزایش یافته است. هندوستان با اختصاص سهم 38 درصدی ، همچنان در رتبه نخست واردات خرما در جهان قرار دارد.



میوه خرما ، غذای اصلی مردم در مناطق محروم

خرما در بین محصولات باغی با سهم 10 درصد از کل سطح باغ‌های کشور ، بعد از پسته و انگور در رده سوم سطح و با 6.5 درصد از کل تولید باغی بعد از انگور ، سیب و پرتقال در رده چهارم تولید قرار می‌گیرد. در حال حاضر خرما در 14 استان کشت می‌شود و حدود 400 رقم مختلف آن شناخته شده است.
مطابق آخرین آمار ، سطح زیر کشت نخلستان‌های کشور در سال 1391 حدود 267 هزار هکتار است که از این سطح ، 86 درصد ، درختان بارور و 14 درصد بقیه درختان غیربارور (نهال) است. میزان تولید خرمای کشور در همین سال معادل یک‌هزار و 54 تن برآورد شده و متوسط عملکرد چهارهزار و 608 کیلوگرم در هکتار است که پایین‌تر از متوسط عملکرد جهانی است.
در این گزارش از میوه خرما به‌دلیل دارا بودن مواد قندی فراوان و ارزش غذایی بالا ، علاوه بر مصرف تازه‌خوری به‌عنوان غذای اصلی مردم در مناطق محروم یاد شده است و میزان مصرف سال‌های 91 – 1380 بین 10 تا 11 کیلوگرم به ازای هر نفر متغیر بوده است.
مطابق آمار دفتر صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی در سال 1391 ، در کشور تعداد 231 واحد فعال درجه‌بندی و بسته‌بندی و فرآوری خرما با ظرفیت تولید 423 هزار تن وجود دارد که بیشترین این واحدها در استان‌های خرماخیز قرار دارند.
فرآورده‌های صنعتی خرما شامل شیره خرما ، شهد خرما (عسل خرما) ، قند مایع ، سرکه ، الکل ، خمیر خرما ، فرآورده‌های تخمیری خرما ، نوشابه خرما ، نئوپان‌سازی و صنایع دستی که در حال حاضر در کشور فرآورده‌هایی از قبیل الکل اتیلیک ، خمیر خرما ، شیره خرما و آرد از تفاله فیبری و سلولزی خرما تولید می‌شود.