به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل خبرگزاری فارس، باقیمانده سموم در میوه‌ها و محصولات کشاورزی برای سلامتی بسیار خطرناک است و در بسیاری کشورها برای به حداقل رساندن آن اقدامات زیادی انجام می‌شود.

وجود باقیمانده سموم بیش از حد استاندارد در محصولات غذایی باعث بسیاری از بیماری‌ها از جمله نارسایی و مرگ جنین و حتی سرطان می‌شود.

طی سال‌های گذشته استفاده از سموم و کودهای شیمیایی برای افزایش تولید محصولات کشاورزی به دلیل تقاضای بیش از اندازه‌ای که در جهان دارد، افزایش یافته است،جمعیت جهان بر اساس آمار سازمان خواروبار جهانی(فائو)، تا سال 2040 حدود 9 میلیارد نفر خواهد شد که نیاز است برای تغذیه این همه مردم میزان تولید محصولات کشاورزی و غذا دو برابر شود

کشاورزان برای مبارزه با انواع بیماری‌ها و آفت‌های گیاهی که تولید محصولشان را به خطر می‌اندازد از انواع سموم استفاده می‌کنند و طی سال‌های گذشته به دلیل فراوانی آفت و بیماری‌ها و تنوع آنها میزان مصرف سموم هم بیشتر شده است.

مصرف کود شیمیایی هم روز به روز بیشتر می‌شود چرا که مصرف یک کیلو کود شمیمایی تولید محصول کشاورزی را تا 7 برابر افزایش می‌دهد.

به گزارش ویکی پدیا باقیمانده سموم محصولات کشاورزی (residue) به آفت کش‌هایی مربوط می‌شود که در غذا و محصولات کشاورزی باقی می‌ماند. باقیمانده سموم استانداردهایی دارد که اگر رعایت نشود باعث بیماری در انسان خواهد شد. در کشورهای مختلف مؤسساتی است که این استانداردها را تدوین می‌کنند که معروف به MRL است.

ورود این باقیمانده سموم به بدن انسان می‌تواند سلامتی را تهدید کند. یا اگر سموم تماس مستقیمی با افراد داشته باشد می‌تواند بسیار مضر باشد. بسیاری از این باقیمانده‌های شیمیایی می‌تواند برای محیط نیز خسارت‌زا باشد و حتی می‌تواند زنجیره غذایی را که در این زنجیره گوشت، ماکیان و ماهی‌ها، روغن سبزیجات، آجیل است را تحت تاثیر قرار دهد.

بررسی وضعیت آفت‌ کش‌ها بعد از جنگ جهانی دوم آغاز شد و آنها یکی از مهمترین ابزار برای کنترل آفت محسوب می‌شد. 2 نوع آفت کش موسوم به نسل اول و نسل دوم وجود دارد. آفت‌ کش‌های نسل اول در اوایل سال 1940 استفاده می‌شد که محتوی ارسنیک، جیوه و سرب بود. این سم‌ها بسیار فراوان بود چرا که با تاثیر بسیار قوی که داشتند سریع آفات را از بین می‌بردند.

نسل دوم آفت‌ کش‌ها از ترکیبات ارگانیک تشکیل می‌شد و این نوع سموم در اواخر سال 1940 و بعد از اینکه پائول مولر سم DDT را در سال 1939 کشف کرد رشد فزاینده‌ای داشت. این نوع آفت‌ کش‌ها به دلیل تاثیرگذار بسیار خوبی که داشتند به طور گسترده‌ای در بخش کشاورزی استفاده می‌شد.

در سال 1946 به دلیل اثرات مضری که اینگونه سم برای سایر گیاهان و حیوانات غیر هدف داشت،کمتر استفاده می‌شد. مردم از مشکلاتی که باقیمانده این نوع سم داشت آگاه شدند و فهمیدند که خطرات آن برای سلامتی بسیار زیاد است.

در سال 1960 راشل کارسون عنوان «بهار خاموش» را برای اثرات خطرناک DDT مطرح کرد. بنابراین بسیاری از کشورها قوانینی را برای کاهش اثرات باقیمانده سموم، علف کش‌ها وضع کردند، هر کشوری شرایط را بر اساس سیاست کشورش منطبق کرد و مقررات MRL و ADI را منعقد کردند.

سطح کاربرد این مقررات توسط کشورهای مختلف متفاوت بود چرا که شکل کشاورزی در این کشورها بر اساس شرایط جغرافیایی و آب و هوایی بسیار متفاوت بود.

بر اساس این گزارش برخی کشورها در حال حاضر MRLهای بین‌المللی استفاده می‌کنند که از آن جمله کدکس و الایمنتاریست است که توسط فائو (سازمان خوار و بار جهانی و سازمان بهداشت جهانی) در سال 1963 برای بهبود استانداردهای غذایی وضع شد که در این مقررات راهنمایی‌ها و پیشنهاداتی برای سلامتی غذا آمده است در حال حاضر کدکس 185 عضو دارد.

در سپتامبر 2008 اتحادیه اروپا MRLبازنگری شده را برای هزار و 100 آفت کش که در جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد را اعلام کرد و این فهرست بازنگری شده نسبت به نوع قبلی بسیار ساده بود و برخی آفت کش‌های جدید نیز به آن اضافه شده بود.

در ادامه وضعیت باقیمانده سموم و MRL ها را در کشورهای مختلف بررسی می‌کنیم.

* نیوزیلند

سازمان استاندارد غذایی نیوزیلند استانداردهایی را برای افزایش سطح کارایی آفت کش‌ها و تاثیر اندک باقیمانده سموم در غذا تعیین کرده است. مقامات بهداشت سلامتی غذا در نیوزیلند MRLهایی را برای کشاورزان خود تعیین کرده‌اند.

* انگلستان

رصد باقیمانده سموم در انگلستان در سال 1950 آغاز شد از سال 1977 تا 2000 این کار توسط حزب کارگری (WPPR) انجام شد. این حزب مشاوره‌هایی را به دولت برای سلامتی آفت کش‌ها و همچنین آژانس‌های غذایی ارائه می‌داد.

* آمریکا

در آمریکا نوسان باقیمانده سموم توسط مؤسسه EPA مشخص می‌شد که باید باقیمانده سموم محصولات کشاورزی کمتر از میزان تعیین شده در این موسسه می‌شد و همچنین این مؤسسه اطلاعات اینترنتی را به کشاورزان ارائه می‌کرد. به منظور دسترسی به اطلاعاتی که آفت‌ کش‌ها برای سلامتی انسان‌ها دارند مؤسسه EPAتک تک آفت کش‌ها را آنالیز کرده و ترکیبات و نیز تاثیرات آن را بررسی می‌کرد.

همچنین در این بررسی‌ها تاثیرات زیست‌محیطی نیز لحاظ می‌شد. در آمریکا مؤسسه غذا و دارو، (FDA و USDA به طور مرتب سلامتی غذا و تاثیر احتمالی باقیمانده سموم را بررسی می‌کند.

* ژاپن

در ژاپن مسئله باقیمانده سموم توسط موسسه «فود سیفتی اکت» و همچنین میزان نوسان آفت‌ کش‌ها توسط وزارت بهداشت و رفاه و «کمیته سلامت و نظارت دارو» کنترل می‌شود.

* چین

در چین وزارت بهداشت و وزارت کشاورزی مشترکا سازوکاری را برای پیگیری موارد مرتبط با باقیمانده سموم و استانداردهای وضع شده پیگیری می‌کنند و مرتب این استانداردها را بر اساس قوانین سلامت غذایی که توسط شورای دولت اعلام می‌شود به روز می‌کنند. آنها این استانداردها را در پاسخ به مردم چین مرتب بهبود و ارتقا می‌دهند.

*تاثیر بر سلامتی

بر اساس این گزارش بسیاری آفت کش‌ها با هدف از بین بردن آفت انجام می‌شود که سازوکار آنها از کار انداختن سیستم عصبی آفت است. بنابراین به واسطه مشابهتی که در بیوشیمی مغز ارگانیسم‌های مختلف وجود دارد تردیدهایی هست که این گونه مواد شیمیایی تاثیر منفی بر سلامت انسان داشته باشد.

مطالعاتی انجام شده نشان می‌دهد که پیوستگی مثبتی بین تاثیرگذاری این نوع سموم برای ارگانیسم‌ها و از جمله انسان وجود دارد و حتی احتمال ایجاد انواع سرطان نیز را دارد. اگرچه احتمالا بسیاری از مردم در معرض این نوع سموم قرار نگیرند اما باقیمانده سموم که از طریق میوه‌ها، سبزیجات و غذا به آنها منتقل می‌شود برای آنها بسیار مهلک است.

در چین اتفاقاتی بعد از استفاده علف کش‌ها رخ داده است. در اگوست سال 1994 اتفاقات عجیب و غریبی رخ داد که موجب مسموم شدن بسیاری از سیب‌زمینی‌ها شد. چرا که کشاورزان محلی دانش کافی در زمینه استفاده از حشره‌کش‌ها نداشتند و آنها آفت کش‌هایی با درجه سمیت بالا موسوم به پاراتیون را به جای تری کلروفان استفاده کردند و نتیجه این شدکه بیش از 300 نفر مسموم و سه نفر جان باختند.

همچنین مورد دیگری بود که در آنجا بسیاری از دانش‌آموزان مسموم شدند و کار 23 نفر آنها به بیمارستان کشید چرا که آنها دارای سبزی‌هایی که دارای باقیمانده سموم بودند، را مصرف کرده بودند.

نوروتوکسین‌ها و مواد شیمیایی دیگر آفت کش‌ها تهدید بسیار بزرگی برای مغز و سیستم عصبی انسان‌هاست. وجود آفت‌ کش‌ها در نمونه‌های ادرار دلالت دارد به اینکه اختلالات بیش‌فعالی، اوتیسم و مشکلات عاطفی و رفتاری در کودک می‌تواند داشته باشد و احتمالا مراحل رشد آنها به تاخیر بیفتد.

تحقیق پایان نامه‌ای که به زبان انگلیسی با عنوان تاثیر آفت کش‌ها بر سلامتی کشاورزان در منطقه «فسا»ی ایران منتشر شد نشان می‌دهد که آفت کش‌ها تاثیرات بسیار بدی روی سلامتی کشاورزان داشته و باید برنامه‌های آموزشی برای اینگونه کشاورزان انجام شود که میزان خطراین سموم را کاهش دهد.

همچنین پیشنهاد شده است که درباره عواملی که باعث ایجاد اینگونه خطرات می‌شود بررسی بیشتری شود.

این تحقیق بر روی 200 کشاورز مرد، انجام شد که متوسط سن آنها 46.65 سال با 21 سال سابقه کار کشاورزی و 55 درصد بیسواد بودند. و تقریبا 86 درصد آنها نوعی آفت کش ارگانوفسفر استفاده کرده بودند.

به علاوه استفاده از آندوسولفان که ممنوع است را نیز این کشاورزان استفاده کرده بودند. در این تحقیق آمده است که منطقه فسا 37 هزار و 500 آکر زمین کشاورزی دارد و گندم مهمترین محصول این منطقه است که 69 درصد سمپاشی توسط تراکتور انجام می‌شود و 26 درصد توسط پمپ‌های پشتی سمپاشی می‌شود و 5 درصد توسط مخزن‌هایی که کشاورزان حمل می‌کنند، انجام می‌شود.

یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد 22.5 درصد از کشاورزان به واسطه سمپاشی‌هایی که انجام داده بودند حداقل یک بار مسموم شده بودند. 16.25 به دکتر رفته بودند و 2 درصد کارشان به بیمارستان کشیده شده بود. همچنین یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد تنها 22 درصد این کشاورزان دستورالعمل‌های صحیح مصرف سموم و نوع سمپاشی را می‌دانستند و 78 درصد نمی‌دانستند و همچنین این تحقیق نشان داد که دانش کشاورزان درباره کاربرد علف‌ کش‌ها می‌تواند تاثیر بسیار زیادی درباره کاهش اثرات منفی آن داشته باشد.

42 درصد کشاورزان قوطی‌های خالی سموم را در مزرعه رها می‌کردند و تنها 31 درصد آنها این قوطی‌ها را در محیطی امن که سلامتی را تهدید نکند، می‌گذاشتند. 33 درصد آنها اطلاعاتی درباره خطرات علف کش‌ها نداشتند و 50 درصد این کشاورزان بعد از سمپاشی دچار سرگیجه و تهوع می‌شدند.

اکنون این سؤال پیش می‌آید که آیا در کشور ما ایران استانداردهای صحیحی برای مصرف سموم کشاورزی وجود دارد؟ اگر هست چند وقت یکبار به روز می‌شوند؟ آیا کشاورزان دانش کافی برای استفاده از وسایل سمپاشی دارند؟ آیا کشاورزان اطلاعات سموم و علف کش‌ها را دارند و بخش ترویج کشاورزی این اطلاعات را به آنها ارائه می‌‌کند؟ چه نهادی در کشور متولی بررسی باقیمانده سموم محصولات کشاورزی وسلامت محصولات غذایی است؟ آیا آزمایشگاه‌های کافی در کشور برای بررسی این کار وجوددارد ؟ آیا از باقیمانده سموم محصولات غذایی گزارش‌هایی از سوی شرکت‌های مستقل ارائه می‌شود؟ مردم تا چه اندازه از سلامت محصولات کشاورزی و فرآورده‌هایی غذایی که مصرف می‌کنند، آگاهند؟ افزایش چند برابری سرطان‌ها و دیگر بیماری‌های عجیب و غریب در کشور تا چه اندازه با باقیمانده سموم کشاورزی مرتبط است؟