اهمیت زعفران در ایران از جنبه‌ های گوناگونی نظیر نیاز اندک به آب در مقایسه با سایر محصولات کشاورزی، اشتغال‌زایی و جلوگیری از مهاجرت روستاییان و همچنین ارتزاق بیش از ۴۰۰ هزار نفر قابل ارزیابی است. در حال حاضر، ایران حدود ۲۳۰ تن از تولید جهانی این محصول را دارا است. صادرات زعفران ایران دارای سهم ۷۰ درصدی در ارزش صادرات این محصول در کل جهان، ۲.۶ درصد ارزش کل صادرات بخش کشاورزی ایران و یک درصد ارزش کل صادرات غیرنفتی کشور طی سال‌های اخیر بوده و بر همین اساس این ادویه مهم، به‌ عنوان محصول مهم صادراتی کشاورزی کشور دارای ارزش بالایی است.

آن‌ گونه که دست‌ اندرکاران این محصول مهم می‌گویند، امروزه توجه به بسته‌ بندی و درجه‌ بندی محصول تولیدی در بازارهای داخلی و خارجی اهمیت بسیاری پیداکرده و بایستی ضمن شناسایی عوامل تأثیرگذار بر بسته‌بندی زعفران، مشکلات و کاستی‌های آن‌ها نیز شناسایی شده و کنار گذاشته شود چراکه برخی از واسطه‌ گرهای بین‌المللی، زعفران را فله‌ای به برخی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس (عمدتاً امارات) یا کشورهای اروپایی (عمدتاً اسپانیا) می‌فروشند و آن کشورها پس از بسته‌ بندی، آن را در بازارهای جهانی عرضه کرده و ارزش‌افزوده بالایی به دست می‌آورند.

در همین زمینه، محققانی از دانشگاه تربت‌ حیدریه پژوهشی را انجام داده‌اند که در آن عوامل مؤثر بر صادرات زعفران با تأکید بر برند و بسته‌ بندی مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

برای انجام این مطالعه، محققین فوق، پرسش‌ نامه‌ای تخصصی را آماده کردند که در آن ۳۶ معیار فرعی در سه گروه اصلی میزان تولید، میزان صادرات و فرآوری مورد توجه قرار گرفت. این پرسش‌ نامه سپس در اختیار متخصصان فنی امور زعفران قرار داده شد تا از این طریق داده‌های مورد نیاز تحقیق به دست آیند. این داده‌ها، سپس با استفاده از روش‌های علمی مورد تجزیه‌ و تحلیل واقع شدند.

بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش، فرآوری، صادرات و تولید به ترتیب رتبه اول تا سوم را ازلحاظ اهمیت اثرگذاری بر ارزآوری محصول زعفران به خود اختصاص دادند. همچنین مهم‌ ترین معیار اثرگذار بر فرآوری، عدم وجود برند ملی (فقدان نام تجاری)، مهم‌ ترین معیار اثرگذار بر میزان صادرات، تقلب در زعفران و مهم‌ ترین معیار اثرگذار بر میزان تولید، کار انفرادی زعفران‌کاران (کمبود شرکت‌ های تعاونی مناسب) معرفی شدند.

در این رابطه فاطمه رستگاری‌پور، استادیار گروه اقتصاد کشاورزی و محقق پژوهشکده زعفران دانشگاه تربت‌ حیدریه و همکارش می‌گویند: «درآمد حاصل از زعفران در میان محصولات کشاورزی در صدر قرار دارد و می‌توان گفت زعفران یکی از مهم‌ ترین محصولات صادراتی ایران است که با توجه به میزان تولید، نسبت به دیگر رقبا اختلاف بسیار زیادی دارد، اما در این بخش درآمد ارزی کمتری نصیب کشور می‌شود.

نتایج مطالعه ما نشان داد مهم‌ ترین و اساسی‌ ترین شاخص تأثیرگذار بر روی ارزآوری زعفران، فرآوری است که در دو گروه بسته‌ بندی و برند مورد بررسی قرار گرفت. در راستای فرآوری، بعضی از موارد مانند ثبت یک برند ملی به‌ نحوی‌ که نماد و شناخت زعفران ایران در جوامع بین‌الملل باشد، مهم است».

آن‌ها می‌افزایند: «همچنین در حیطه بسته‌بندی زعفران، رعایت استانداردهای جهانی، شکیل بودن بسته‌ بندی، باب میل و سلیقه مشتریان بودن، طراحی زیبا و مشتری‌پسند دارای اهمیت است و در حوزه فرآورده‌ های زعفران می‌توان گفت با استفاده از شرکت‌ های دانش‌بنیان و طرح‌های تحقیقاتی در بخش‌ های دولتی و خصوصی می‌توان فراورده‌ های ارزشمند تولید کرده و ارزآوری زعفران را چندین برابر کرد».

بر اساس یافته‌ های پژوهش فوق، یکی دیگر از زیرشاخه‌های فرآوری، بحث تبلیغات و حضور در صحنه‌ های بین‌المللی است که بسیاری از کارشناسان و متخصصان فن بسیار روی آن تأکید کرده و اعتقاد دارند تا زمانی‌که محصول زعفران ایران به جهان معرفی نشود، سود زیادی وجود نخواهد داشت. در این راستا عوامل تأثیرگذاری همچون، عدم تشکیلات منسجم در خرید، فروش، توزیع و بسته‌ بندی، خصوصیات ناشناخته و فرآوری زعفران برای مردم جهان، عدم استفاده از نیروی کار ماهر و تحصیل‌کرده در زمینه تولید و بازاریابی و وجود موانع ورود انواع ماشین‌ها و مواد لازم در راستای فرآوری و بسته‌ بندی (کاهش هزینه فرآوری) نیز مؤثر هستند».

رستگاری‌پور و همکاران پژوهشگرش اعتقاد دارند: «شاخص دوم، میزان کمی صادرات زعفران است که ازجمله زیر شاخص‌های آن، تقلب و سوءاستفاده افراد سودجو در بخش صادرات است. در بخش صادرات، این معیار از عوامل چالش‌ برانگیز به‌حساب می‌آید، بر همین اساس حذف دلالان و صادرکنندگان غیرمجاز و جلوگیری از صادرات بی‌ کیفیت و همچنین توجه به بازارهای هدف صادراتی و سرمایه‌گذاری در بازارهای جدید و نیز اطلاع از بازارهای عرضه و تقاضای داخل و بین‌المللی، قطعاً شکوفایی اقتصادی در بخش ارزآوری زعفران را حاصل خواهد کرد».

بنا بر نظر محققان مجری این پژوهش: «شاخص سوم اثرگذار بر ارزآوری زعفران، تولید است. شاید این بخش نسبت به بخش‌های فرآوری و صادرات اهمیت کمتری داشته باشد، اما بی‌ توجهی به تولید، موجب بروز بعضی از مشکلات مانند قاچاق پیاز زعفران به دیگر کشورها و انفرادی کار کردن زعفران‌کاران به علت کمبود شرکت‌های تعاونی، همچنین بی‌ رغبتی کشاورزان به تولید و درنتیجه کاهش سطح زیر کشت آن و کاهش تولید می‌شود».

پژوهشگران فوق به‌ منظور غلبه بر مشکلات موجود در این خصوص پیشنهادهایی ارائه داده‌اند. بنا بر نظر آنان، سیاست‌ گذاری‌های دولت بایستی در راستای رقابت‌پذیری این محصول طراحی شود و استفاده از روش‌های صحیح کشت مکانیزه و با برنامه‌ ریزی، جایگزین شیوه‌های سنتی شود.

همچنین بر اساس پیشنهاد آنان، دولت بایستی در راستای کاهش هزینه فرآوری و برای ایجاد برند ملی زعفران، نظارت بر تقلبات زعفران و حذف دلالان، استفاده از روش‌های صحیح کشت مکانیزه و تشکیل شرکت‌ های تعاونی زعفران‌کاران و ایجاد تشکیلات منسجم خرید، توزیع و بسته‌ بندی زعفران گام‌های مهمی بردارد.