استان مرزی خراسان جنوبی دارای چند محصول راهبردی از جمله ۹۸ درصد زرشک بی ‌دانه جهان و ایران است که هر سال بیش از ۳۸ هزار کشاورز در زمینه کاشت، داشت و برداشت این محصول فعال هستند و از این محل ارتزاق می‌کنند.

محصولی که علاوه بر تضمین اشتغال روستاییان، هر سال به میزان کم (کمتر از سه درصد)، به بیش از ۳۰ کشور دنیا از جمله روسیه، آلمان، استرالیا، اتریش، هلند، امارات متحده عربی و آمریکا صادر می‌شود و در این زمینه نیاز به توجه ویژه دارد.

سطح زیرکشت محصول زرشک خراسان جنوبی ۱۷ هزار و ۶۴۳.۵ هکتار است که از این میزان ۵۱۲ هکتار به صورت دیم کشت شده و پارسال در مجموع ۲۰ هزار و ۹۰۰ تن محصول در استان تولید شد.

به گفته کارشناسان جهاد کشاورزی هر سال سطح زیر کشت این محصول به دلیل مقاوم و سازگار بودن آن با کم‌آبی و شرایط آب و هوایی استان در حال افزایش است در حالی که خام فروشی نیز کماکان مشکل عمده این محصول در استان خراسان جنوبی محسوب می‌شود.

این روزها از گوشه و کنار استان خراسان جنوبی به گوش می‌رسد حال زرشک ‌کاران به دلیل فروش نرفتن محصول و کاهش ۵۰ درصدی قیمت آن نسبت به سال ‌های قبل خوب نیست که یکی از دلایل اصلی آن شیوع ویروس کرونا است.

در حالی که این روزها بهره ‌برداران بخش کشاورزی استان در آستانه برداشت زرشک امسال (تازه) هستند اما هفت هزار تن از محصول سال قبل آنها در انبارها و بارگاه‌های زرشک دپو شده و مشتری ندارد در حالی که پیش‌بینی شده امسال ۲۱ هزار و ۹۰۰ تن محصول در استان برداشت شود.

بسیاری از کشاورزان و کارشناسان معتقدند هرچند بیماری کرونا متهم ردیف اول و مقصر اصلی بروز مشکل فروش نرفتن محصول زرشک در استان معرفی شده است اما علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد تا در شرایط خاص مانند اکنون که نه تنها ایران بلکه کل جهان با بیماری کرونا دست و پنجه نرم می‌کنند رکود ناشی از توقف صادرات از یکسو و کاهش قیمت ‌ها از سوی دیگر زرشک‌کاران استان را با مشکل مواجه نکند.

با شیوع کرونا علاوه بر کاهش صادرات، با تعطیلی مکان‌های عمومی از قبیل دانشگاه ‌ها، رستوران‌ها، تالارها، هتل‌ ها و سایر اماکن، محصول زرشک به عنوان یکی از اقلام سبد غذایی مردم نیز خریداری نشد، قیمت‌ها به شدت کاهش یافت و محصول کشاورزان بدون خریدار در انبارها باقی ماند و اکنون در آستانه فصل برداشت زرشک به یکی از دغدغه ‌های کشاورزان تبدیل شده است.

مشکل زرشک‌ کاران خراسان جنوبی تا آنجا پیش رفت که نماینده مردم قاینات و زیرکوه در مجلس شورای اسلامی ۲۹ مرداد در صحن علنی مجلس تذکر شفاهی داد و گفت: بیش از ۹۸ درصد زرشک کل کشور در استان خراسان جنوبی تأمین می‌شود در حالی که امروز زرشک‌کاران ناراحت هستند و محصولات آنها در انبارها باقی مانده و در حال از بین رفتن است.

سلمان اسحاقی با بیان اینکه ماه‌های آینده زرشک‌ های جدید وارد زمین‌ های زراعی می‌شود افزود: بیش از ده‌ها هزار زرشک ‌کار کنج خانه نشسته‌اند و یک ‌سال باید در فقر زندگی کنند.

کاهش مصرف زرشک در اثر شیوع کرونا

عضو کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند گفت: به دلیل شیوع بیماری کرونا بازار محصول زرشک تحت تاثیر شدید قرار گرفت و مصرف داخل را ۷۰ تا ۸۰ درصد به بن بست کشاند.

احسان بیکی افزود: این موضوع سبب شد حجم زیادی از محصول تولیدی استان به فروش نرود و با افت شدید قیمت، معادل نصف قیمت سال قبل مواجه شود.

وی بیان کرد: کشاورزان استان بیش از هفت هزار تن زرشک دپو شده در انبارها و تالارها دارند که با توجه به اینکه فصل برداشت زرشک تازه هم نزدیک است باید تمدید ویژه‌ای برای این منظور گرفته شود چرا که کشاورزان دچار ضرر و زیان فراوان شده‌اند.

مدیرعامل ترمینال ضبط زرشک و عناب در خراسان جنوبی ادامه داد: یکی از پیشنهادات برای زرشک دپو شده، پرداخت تسهیلات بلند مدت به صنایع استان است تا محصول به سمت فرآوری برده شود.

وی از تشکیل کنسرسیوم زرشک در استان نخستین بار در سال جاری خبر داد و گفت: این کنسرسیوم با محوریت کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی به مرحله عضوگیری رسیده است و از تجربیات و راهنمایی افرادی که در کشور کنسرسیوم‌های بزرگی داشته‌اند، استفاده خواهیم کرد.

بیکی گفت: تنها راه برون رفت استان از وضعیت کنونی تشکیل کنسرسیوم بود چراکه زرشک در استان متولی ندارد و از ابن بابت بزرگترین ضربه را می‌خوریم.

وی افزود: افرادی که به صورت خصوصی یا نیمه خصوصی از تولید این محصول حمایت کنند و از دولت نیز بودجه دریافت کنند در استان نداریم، سازمان‌های متولی حامی نیز به دلیل کمبود بودجه باید به شرکت ‌های سرمایه‌گذاری متوسل شوند.

انجمن زرشک تشکیل شود

این زرشک‌کار خراسان جنوبی عنوان کرد: برای محصول زرشک بایستی مانند انجمن پسته ایران، یک انجمن تشکیل شود تا موضوعات مختلف مرتبط با این محصول را پیگیری و رفع کند.

وی گفت: همچنین این محصول نیازمند یک کنسرسیوم بود تا چندین مجموعه بزرگ را پوشش بدهد و با رویکرد صادراتی به این محصول نگاه کند.

بیکی گفت: هر سال سطح زیر کشت و تولید این محصول تا چندین درصد افزایش می‌یابد که اگر روی صادرات، فرآوری و صنایع تکمیلی با تکنولوژی روز اروپا کار نشود تولید این محصول به مشکل خواهد خورد و در صورتی که کار شود، استان را از هرگونه فعالیت اقتصادی دیگر بی نیاز خواهد کرد.

وی افزود: نخستین ترمینال تخصصی ضبط و فرآوری زرشک کشور و استان سال ۹۴ با ظرفیت جذب چهار هزار تن سالانه ماده خام (زرشک تر) معادل هزار تن زرشک خشک در استان افتتاح شد.

مدیرعامل ترمینال ضبط و فرآوری زرشک و عناب در خراسان جنوبی اظهار داشت: اکنون با توجه به شرایط اقتصادی و نبود نقدینگی این کارخانه با تمام ظرفیت زیر بار نرفته است.

وی گفت: این واحد با توجه به حجم تولیدی زرشک استان باید در گردونه و زیر بار می‌رفت چراکه یکی از کارخانه‌هایی که می‌تواند در فرآوری زرشک دپو شده اقدام کند، همین واحد است.

بیکی گفت: یکی از اقداماتی که در کنسرسیوم دنبال خواهد شد این است که واحدهای فراوری و صنایع تکمیلی تعطیل، نیمه تعطیل یا غیرفعال که دارای ظرفیت بالا یا پایین هستند را فعال و وارد چرخه تولید و فراوری کند.

وی افزود: پارسال قیمت پایه محصول زرشک به ازای هر کیلوگرم محصول تازه با شاخه ۱۰ هزار تومان قیمت‌گذاری و سبب شد بار روانی این محصول بالا برود و قیمت افزایش یابد تا دلالان محصول را به قیمت پایین خریداری نکنند.

عضو کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند اظهار داشت: برای خریداری محصول کشاورزان نیاز به منابع مالی داریم در حالی که اکنون عمده‌ترین مشکل ما نقدینگی است و باید مسوولان تمهیداتی در این خصوص بیاندیشند.

وی تاکید کرد: تسهیلات ارزان قیمت یا بلند مدت باید به افرادی که اهلیت دارند پرداخت شود؛ افرادی که توانایی جذب محصول از کشاورز را داشته باشند نه به تجار یا افراد صاحب نام در حالی که فوایدی حاصل کشاورز نشود.

بیکی گفت: اگر صادرات زرشک انجام شود ارزآوری خوبی برای کشور در پی خواهد داشت که این مهم با راه‌اندازی واحدهای فعال اما نیمه تعطیل یا تعطیل استان با به روزرسانی تجهیزات و امکانات آن محقق می‌شود.